Icchak Cukierman

Icchak Cukierman
יצחק צוקרמן
ps. Antek
	; Icchak Cukierman podczas procesu Adolfa Eichmanna
Data i miejsce urodzenia	13 grudnia 1915 ; Wilno
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 1981 ; Lochame ha-Geta’ot
Narodowość	żydowska
Małżeństwo	Cywia Lubetkin
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Icchak Cukierman, ps. Antek (hebr. יצחק צוקרמן; ur. 13 grudnia 1915 w Wilnie, zm. 17 czerwca 1981 w Lochame ha-Geta’ot) – polski Żyd, działacz syjonistyczny, w czasie II wojny światowej mieszkaniec getta warszawskiego i członek żydowskiego ruchu oporu, ostatni komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej, współzałożyciel kibucu Lochame ha-Geta’ot i Muzeum Bojowników Getta.

Życiorys

Okres przedwojenny

Urodził się w Wilnie. W mieście tym ukończył świeckie gimnazjum Józefa Epsztejna, w którym język hebrajski był językiem wykładowym^[1]. Był członkiem syjonistycznej organizacji młodzieżowej Dror^[2].

Został przyjęty na Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, ostatecznie pozostał jednak w Polsce. Początkowo zamieszkał w kibucu przy ul. Subocz w Wilnie^[3]. W 1936 roku przeprowadził się do Warszawy^[2]. Mieszkał w syjonistycznej farmie na Grochowie oraz w kibucu przy ul. Dzielnej^[3].

Od 1938 roku pełnił funkcję sekretarza generalnego Droru oraz federacji He-Chaluc, skupiającej syjonistyczne ruchy młodzieżowe^[2].

II wojna światowa

Gdy nazistowskie Niemcy rozpoczęły agresję na Polskę, przebywał we wsi Klewań w województwie wołyńskim, gdzie współorganizował seminaria syjonistyczne. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przebywał w sowieckiej strefie okupacyjnej: najpierw w rodzinnym Wilnie, później w Kowlu i Łucku. Organizował tam syjonistyczną konspirację^[3].

W kwietniu 1940 roku powrócił do Warszawy^[2]. Po utworzeniu getta warszawskiego aktywnie uczestniczył w działalności podziemnej. Początkowo zajmował się m.in. organizowaniem nielegalnych wyjazdów do Palestyny, tajnym nauczaniem oraz wydawaniem i redagowaniem podziemnej prasy. W związku z działalnością konspiracyjną często podróżował do innych miast Generalnego Gubernatorstwa, posługując się w tym celu fałszywymi „aryjskimi” dokumentami. Wiosną 1942 roku został członkiem Bloku Antyfaszystowskiego^[3]^[a].

28 lipca 1942 roku w getcie warszawskim powstała Żydowska Organizacja Bojowa. Cukierman był jednym z jej członków założycieli, a zarazem należał do jej pierwszej komendy^[4]. Zdołał przeżyć wielką akcję deportacyjną w lecie 1942 roku. Jesienią tegoż roku, po rozszerzeniu składu ŻOB, wszedł w skład nowego dowództwa organizacji. Był zastępcą komendanta Mordechaja Anielewicza. Odpowiadał także za sprawy uzbrojenia^[5]. Jednocześnie wraz z Cywią Lubetkin reprezentował Dror w składzie Żydowskiego Komitetu Narodowego i Komisji Koordynacyjnej, które sprawowały polityczną pieczę nad Organizacją Bojową. W ramach struktur ŻKN i KK zajmował się sprawami propagandy^[6]. Posługiwał się pseudonimem „Antek”^[3].

22 grudnia 1942 roku^[7] wziął udział w zamachu na kawiarnię „Cyganeria” w Krakowie, często odwiedzaną przez niemieckich oficerów^[3]^[b]. Podczas samoobrony getta w styczniu 1943 roku dowodził grupą członków Droru i Gordonii, którzy podjęli walkę z Niemcami w domu przy ul. Zamenhofa 58^[8].

13 kwietnia 1943 roku, na niespełna tydzień przed wybuchem powstania w getcie warszawskim, opuścił dzielnicę zamkniętą, by w zastępstwie aresztowanego „Arie” Wilnera objąć stanowisko pełnomocnika żydowskiego ruchu oporu do spraw kontaktów z Polskim Państwem Podziemnym^[2]. W czasie powstania kwietniowego, usiłował, jednakże bez większych rezultatów, organizować pomoc dla walczących w getcie towarzyszy^[3]. Po upadku powstania i śmierci Anielewicza objął dowództwo nad ŻOB, w której skład wchodzili teraz ocalali bojowcy ukrywający się „po aryjskiej stronie”^[2]. Był posiadaczem bliżej niezidentyfikowanego dokumentu wystawionego przez Grupę Ładosia^[9].

W czasie powstania warszawskiego dowodził plutonem ŻOB, który w składzie Armii Ludowej walczył na Starym Mieście. Na krótko przed upadkiem Starówki zdołał przedostać się kanałami na Żoliborz^[2]. Po kapitulacji tej dzielnicy ukrywał się wraz z kolegami (m.in. Cywią Lubetkin i Markiem Edelmanem) przy ul. Promyka 43^[10]. Zostali stamtąd ewakuowani 15 listopada 1944 przez ekipę zorganizowaną przez personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża z Boernerowa^[11].

Okres powojenny

W latach 1945–1946, był członkiem prezydium Centralnego Komitetu Żydów Polskich. Organizował emigrację Żydów z Polski na Zachód i do Palestyny. Od lipca 1946 roku był także – wraz z Adolfem Bermanem i Bernardem Falkiem – członkiem Komitetu Budowy Pomnika Powstania w Warszawskim Getcie^[2].

W maju 1948 roku wyjechał do Izraela, gdzie 19 kwietnia 1949 roku, wraz z żoną – Cywią Lubetkin (1914–1978), założył kibuc Lochame ha-Geta’ot (z hebr. Bojowników Getta)^[12]. Tam też urodziło się dwoje ich dzieci: Shimon (ur. 1947) i Yael (ur. 1949)^[13].

Był jednym z założycieli Muzeum Bojowników Getta. W 1961 roku wystąpił jako świadek na procesie Adolfa Eichmanna^[2]. Zmarł na atak serca w 1981 roku^[3].

Autor wspomnień, m.in. Nadmiar pamięci (Siedem owych lat). Wspomnienia 1939–1946, które zostały, zgodnie z jego życzeniem, wydane 10 lat po jego śmierci^[3].

W 2001 roku jego wnuczka – Roni Cukierman – została pierwszą izraelską pilotką samolotu bojowego „F-16”^[3]^[12].

Film

Icchak Cukierman jest jednym z głównych protagonistów w filmie Uprising z 2001 roku (reż. Jon Avnet). W jego postać wcielił się David Schwimmer^[14].

Uwagi

↑ Paweł Smoleński podaje, że Cukierman był członkiem kierownictwa Bloku Antyfaszystowskiego. Israel Gutman twierdzi natomiast, że w kierownictwie Bloku Dror był reprezentowany przez żonę Cukiermana, Cywię Lubetkin. Por. Smoleński 2015 ↓, s. 12–13 i Gutman 1993 ↓, s. 260.
↑ Odpowiedzialność za zamach przypisała sobie Gwardia Ludowa, aby zapobiec niemieckim represjom wobec krakowskich Żydów. Patrz: Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.

Przypisy

↑ Andrzej Pukszto. Każdy kamień jest modlitwą, hymnem każda ściana…. „Kurier Wileński”. 8 (22), 2021-02-20.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Warszawa Walczy 2014 ↓, s. 148.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.
↑ Gutman 1993 ↓, s. 327.
↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1463.
↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1462.
↑ W Krakowie odsłonięto tablicę bojowców żydowskich organizacji podziemnych [online], ipn.gov.pl [dostęp 2022-12-30] .
↑ Gutman 1993 ↓, s. 422–423.
↑ JakubJ. Kumoch JakubJ. (red.), Lista Ładosia [online], instytutpileckiego.pl, 24 października 2019, s. 13 [dostęp 2020-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-15] .
↑ Grynberg 1988 ↓, s. 15.
↑ Grynberg 1988 ↓, s. 413.
↑ ^a ^b Bartrop i Dickerman 2017 ↓, s. 412.
↑ Zivia Lubetkin [online], jwa.org [dostęp 2023-03-28] (ang.).
↑ Uprising. imdb.com. [dostęp 2023-01-10]. (ang.).

Bibliografia

Paul R. Bartrop, Michael Dickerman: The Holocaust: An Encyclopedia and Document Collection. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2017. ISBN 978-1-4408-4084-5. OCLC 967417159. (ang.).
Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście [e-book/epub]. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-28-0.
Michał Grynberg: Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08364-6.
Israel Gutman: Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto, podziemie, walka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1993. ISBN 83-85249-26-5.
Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Warszawa Walczy 1939–1945 i Bellona SA, 2014. ISBN 978-83-1113474-4.
Paweł Smoleński. Człowiek, który zrobił więcej, niż było możliwe. 72. rocznica powstania w getcie. „Ale Historia”. 15, 2015-04-13. Warszawa: „Agora”. ISSN 2084-3801.

Linki zewnętrzne

Icchak Cukierman na portalu Wirtualny Sztetl. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)].
Icchak Cukierman w bazie powstańców warszawskich
Icchak Cukierman, Odezwa do Żydów ws. udziału w powstaniu warszawskim, 1944

[uwaga1-4] Paweł Smoleński podaje, że Cukierman był członkiem kierownictwa Bloku Antyfaszystowskiego. Israel Gutman twierdzi natomiast, że w kierownictwie Bloku Dror był reprezentowany przez żonę Cukiermana, Cywię Lubetkin. Por. Smoleński 2015 ↓, s. 12–13 i Gutman 1993 ↓, s. 260.

[uwaga2-9] Odpowiedzialność za zamach przypisała sobie Gwardia Ludowa, aby zapobiec niemieckim represjom wobec krakowskich Żydów. Patrz: Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.

[1] Andrzej Pukszto. Każdy kamień jest modlitwą, hymnem każda ściana…. „Kurier Wileński”. 8 (22), 2021-02-20.

[CITEREFWarszawa_Walczy2014148-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Warszawa Walczy 2014 ↓, s. 148.

[CITEREFSmoleński201512–13-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.

[CITEREFGutman1993327-5] Gutman 1993 ↓, s. 327.

[CITEREFEngelkingLeociak20131463-6] Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1463.

[CITEREFEngelkingLeociak20131462-7] Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1462.

[Zamach-8] W Krakowie odsłonięto tablicę bojowców żydowskich organizacji podziemnych [online], ipn.gov.pl [dostęp 2022-12-30] .

[CITEREFGutman1993422–423-10] Gutman 1993 ↓, s. 422–423.

[11] JakubJ. Kumoch JakubJ. (red.), Lista Ładosia [online], instytutpileckiego.pl, 24 października 2019, s. 13 [dostęp 2020-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-15] .

[CITEREFGrynberg198815-12] Grynberg 1988 ↓, s. 15.

[CITEREFGrynberg1988413-13] Grynberg 1988 ↓, s. 413.

[CITEREFBartropDickerman2017412-14] Bartrop i Dickerman 2017 ↓, s. 412.

[15] Zivia Lubetkin [online], jwa.org [dostęp 2023-03-28] (ang.).

[IMDB-16] Uprising. imdb.com. [dostęp 2023-01-10]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]